Aanpak laaggeletterdheid: goed nieuws en slecht nieuws 

Door: Thomas Bersee, adviseur educatie en participatie

In december verschenen er twee rapporten: Resultaten PIAAC 2023 en Taalhuizen doen ertoe! Beide rapporten bevatten zowel goed nieuws als slecht nieuws. Afgelopen december liep het landelijke actieprogramma Tel mee met Taal 2021–2024 af. Er komt geen doorstart, maar de strijd tegen laaggeletterdheid gaat door, zij het in afgeslankte vorm. Hieronder een nieuwjaarsbespiegeling.

Resultaten PIAAC 2023

Op 10 december nam staatssecretaris Mariëlle Paul van OCW het rapport Resultaten PIAAC 2023 in ontvangst. In het PIAAC (Programme for the International Assessment of Adult Competencies) worden elke tien jaar de functionele lees- en rekenvaardigheden van volwassenen (16 - 65 jaar) wereldwijd onderzocht. Er doen meer dan 30 landen mee en de scores worden met elkaar vergeleken.

Opluchting: Nederland in de top 5

Het PIAAC-rapport bevat zowel goed als slecht nieuws. Het goede nieuws is dat Nederland behoort tot de top 5 van de best presterende landen. Met een relatief hoog percentage ‘hooggeletterden’ en een laag percentage laaggeletterden (16% versus een OESO-gemiddelde van 26%) is Nederland een koploper in taal- en rekenvaardigheden. Alleen Finland, Japan, Zweden en Noorwegen doen het beter. Dit is natuurlijk een hele opluchting, vooral gezien de eerdere paniek over de slechte resultaten van de Nederlandse scholieren. Enkele jaren terug kwam naar voren dat een kwart van de 15-jarigen het risico loopt om laaggeletterd van school te komen.

Ouderen

Toch is PIAAC 2023 niet alleen iets om over te juichen. Omgerekend naar absolute aantallen gaat het in Nederland toch nog altijd om ongeveer 2,2 miljoen laaggeletterde volwassenen (16 -65 jaar). Groepen die daarin zijn oververtegenwoordigd zijn mensen met Nederlands als tweede taal, mensen met een opleiding onder niveau MBO-2 en mensen die niet actief zijn op de arbeidsmarkt. In Nederland is aanvullend onderzoek gedaan naar ouderen. Wanneer zij worden meegerekend, zijn de cijfers nog zorgwekkender. Wie minder actief wordt, loopt het risico om vaardigheden te verliezen. Specifiek voor ouderen geldt daarom het devies “use it, or lose it”. In de leeftijdsgroep 66 – 75 jaar scoort 39% op het laagste taalniveau en 33% op het laagste rekenniveau. Het gaat om ongeveer 860.000 mensen.

3 miljoen laaggeletterden

Tien jaar geleden telde Nederland 2,5 miljoen laaggeletterde volwassenen (16 – 75 jaar). Inmiddels is dat opgelopen tot meer dan 3 miljoen. Dit betekent dat 20%, oftewel 1 op de 5 volwassenen, moeite heeft met lezen en/of rekenen. Laaggeletterdheid heeft niet alleen impact op de individuele zelfredzaamheid, maar is ook een bron van sociale ongelijkheid. Het is jammer dat na zoveel aanvalsplannen en actieprogramma’s, het niet is gelukt om het aantal laaggeletterden omlaag te brengen.

Het is jammer dat na zoveel aanvalsplannen en actieprogramma’s, het niet is gelukt om het aantal laaggeletterden omlaag te brengen.

Taalhuizen doen ertoe!  

In december publiceerde de Certificeringsorganisatie Bibliotheekwerk, Cultuur en Taal (CBCT) het onderzoeksrapport Taalhuizen doen ertoe!  Een taalhuis is een lokaal samenwerkingsverband van diverse organisaties zoals de bibliotheek, een welzijnsinstelling, het ROC en een private taalaanbieder. De gemeente fungeert als opdrachtgever en regievoerder en ontvangt hiervoor jaarlijks vanuit het Rijk een zogeheten WEB-budget voor de inkoop van educatietrajecten.

Zorg over gemeentelijke regierol

Het goede nieuws is dat er inmiddels 200 taalhuizen zijn en dat ze een sleutelrol vervullen bij de plaatselijke aanpak van laaggeletterdheid. Het minder goede nieuws is dat het educatieve aanbod, de kwaliteit en toekomstbestendigheid van het taalhuis per gemeente sterk verschilt. Er zijn er die volop floreren met een rijk gevarieerd aanbod, terwijl anderen een moeizaam en onzeker bestaan lijden. Het Rijk heeft bij de strijd tegen laaggeletterdheid al sinds 1996 gekozen voor een decentrale aanpak. De wisselvallige regievoering door gemeenten staat echter de landelijke opbouw van een uniforme en duurzame educatieve infrastructuur in de weg. De hoop is dat Rijk en gemeente samen een manier vinden om de gemeentelijke regierol te versterken om overal in het land een gelijkwaardig aanbod te waarborgen versterken.

De hoop is dat Rijk en gemeente samen een manier vinden om de gemeentelijke regierol te versterken om overal in het land een gelijkwaardig aanbod te waarborgen versterken.

Tel mee met Taal: geen doorstart, maar de strijd gaat door  

Afgelopen december liep het Actieprogramma Tel mee met Taal 2021 – 2024 ten einde. Een doorstart of een nieuw programma komt er niet. En al helemaal niet een verdubbeling van het educatiebudget zoals dat door de SER en de Unesco Commissie Nederland wordt bepleit. Dat is slecht nieuws.

Het goede nieuws is dat vanuit het Rijk de aanpak van laaggeletterdheid wordt voortgezet. Dit wel met minder middelen. Stichting Lezen & Schrijven en het Expertisepunt Basisvaardigheden behouden financiële ondersteuning. Voor de gemeenten is er voor 2025 een WEB-budget van in totaal 100,4 miljoen euro beschikbaar, en in 2026 wordt dat teruggebracht tot 81,5 miljoen euro. Het gaat om een specifieke uitkering (SPUK) voor de inkoop van educatietrajecten, maar anders dan voorheen ook voor ondersteunende activiteiten zoals werving, gemeentelijke planvorming en regionale samenwerking. Budgetten veranderen, en actieprogramma’s vergaan, maar de strijd tegen laaggeletterdheid zal altijd bestaan.

Budgetten veranderen, en actieprogramma’s vergaan, maar de strijd tegen laaggeletterdheid zal altijd bestaan.


 Bronnen

Voor een samenvatting van de Nederlandse resultaten van PIAAC: PIAAC 2023.

Zie voor het CBTC-onderzoek: Taalhuizen doen ertoe!.

Voor meer informatie over het landelijke programma: Tel mee met Taal

Voor de gemeenten komt eerdaags een handreiking beschikbaar voor de besteding van het WEB-budget.

Ook interessant om te lezen:

Inloggen


Sluit venster