Fotobijschrift: Basisbanen bestaan uit maatschappelijk zinvol werk, zoals voetbalverenigingen ondersteunen.
Credits: iStock/Pgiam
DOOR Tea Keijl
Bijstandsgerechtigden niet alleen geld geven, maar ook werk. Steeds meer gemeenten experimenteren met het idee van de basisbaan. In Heerlen loopt sinds eind 2018 een pilot, in Oude IJsselstreek liggen de plannen klaar om begin volgend jaar te starten. Hoewel de basisgedachte in beide gevallen hetzelfde is, zijn er in de uitvoering grote verschillen.
Het idee van de basisbaan kan op steeds meer steun van deskundigen rekenen. ‘Werk is zo belangrijk voor mensen dat je ze niet kan afschepen met een uitkering.’ Zo formuleerde de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) het treffend in het rapport dat eerder dit jaar verscheen. Werk is veel meer dan alleen een inkomen, het is ook belangrijk voor het gevoel van eigenwaarde en sociale contacten. Ook de commissie Borstlap nam begin dit jaar de basisbaan op in haar adviesrapport en inmiddels hebben Cedris en Platform Toekomst van Arbeid zich eveneens achter de ideeën geschaard.
Buurthuisbeheerder
‘Een basisbaan kan op vele manieren vorm krijgen’, vertelt Gabriëlla Roffelsen. Zij is manager bij Stchting WerkvoorHeerlen, die de basisbaan in Heerlen uitvoert. ‘Medewerker in een fietsenstalling bijvoorbeeld, buurthuisbeheerder of assistent voorman in het groen.’ Wethouder Martin de Beer vult aan: ‘Het gaat om maatschappelijk zinvol werk. Dat kan bij de gemeente zijn of bij een maatschappelijke organisatie.’ Wethouder Bert Kuster van Oude IJsselstreek omschrijft het ook als ‘maatschappelijke banen, die een smeermiddel zijn om andere inwoners te helpen. Helpen bij de inburgering van statushouders, verenigingen ondersteunen of boodschappen doen voor ouderen.’
Verschillende doelgroepen
Hoewel beide aanpakken dus overeenkomen qua invulling van de banen, zijn er in de uitvoering grote verschillen. Zo hanteren de gemeenten andere doelgroepen. In Heerlen is een basisbaan alleen beschikbaar voor mensen bij wie het reguliere re-integratietraject niet tot succes heeft geleid. In Oude IJsselstreek krijgen alle bijstandsgerechtigden vanaf 1 januari 2021 geen uitkering, maar een maatschappelijke baan met salaris aangeboden.
Cascademodel
De Beer legt de Heerlense keuze uit aan de hand van het cascademodel van die gemeente. ‘Wij zetten in eerste instantie in op het hoogst haalbare doel. Dat is een reguliere werkgever en een reguliere baan. Lukt dat niet, dan is het volgende hoogste haalbare doel een reguliere werkgever met een soort voorportaal waarin de medewerker met opleiding wordt klaargestoomd voor een reguliere baan.’ Een basisbaan is alleen voor de mensen in de onderste regionen van de cascade. ‘En daar gaat normaalgesproken een traject van een jaar aan vooraf.’
Tranen in de ogen
De Beer ziet desondanks wel wat in de keuze die in de Achterhoek is gemaakt. ‘Want iedereen krijgt daar direct bij de intake een passend aanbod om te werken, om mee te doen. Er is dus een breed aanbod, op verschillende niveaus.’ Roffelsen beaamt: ‘Het komt voor dat mensen tranen in de ogen hebben, omdat ze zo blij zijn dat ze eindelijk weer aan de slag mogen. Het jaar dat eraan vooraf ging, ervaren ze veelal als ontzettend lang.’
Wel of niet doorstromen
Een ander verschil is de duur van de basisbaan. In Limburg is die er voor een periode van twee jaar. ‘Daarna vervalt de baan en moet de uitkeringsgerechtigde doorstromen naar regulier werk. Dat kan eventueel op dezelfde functie en bij dezelfde opdrachtgever zijn’, verklaart De Beer. ‘Onze aanpak is gericht op door- en uitstroom. Wij vinden het belangrijk dat op den duur het stempel van basisbaan van de werknemer af kan.’ In de Achterhoek is de maatschappelijke baan voor onbepaalde tijd. Kuster: ‘Wij geven iedereen de mogelijkheid om dingen te doen die maatschappelijk nuttig zijn, bij een werkgever in dienst te zijn én blijven.’
Minimumloon
Ook op juridisch vlak hebben beide gemeenten het anders ingestoken. In Heerlen is de keuze gemaakt om de werknemers uit het regime van de Participatiewet te halen. Roffelsen: ‘Dat wil zeggen, werknemers krijgen het minimumloon uitbetaald door WerkvoorHeerlen. Het salaris bestaat deels uit een bijdrage van de werkgever, als beloning voor het werk, dus op basis van de loonwaarde. In de praktijk is dat gemiddeld de helft van het totaalbedrag. De andere helft vullen we aan met een loonkostensubsidie via de gemeente.’
Loonkostensubsidie
De loonkostensubsidie komt uit de Participatiegelden die de gemeente uit Den Haag ontvangt. Dit budget is vooral gerelateerd aan het totaal aantal inwoners, en niet aan het aantal uitkeringsgerechtigden in de gemeente. Roffelsen: ‘We zien bovendien dat de mensen die via ons uitstromen naar een reguliere werkgever, niet of nauwelijks nog loonkostensubsidie nodig hebben.’ Al met al is het volgens De Beer een betaalbaar instrument.
Uitkeringsgelden
Voor Oude IJsselstreek is het nog niet duidelijk of het plan binnen of buiten het kader van de Participatiewet uitgevoerd gaat worden. Kuster: ‘We willen een arbeidsovereenkomst sluiten met de mensen, dat is een arbeidsrechtelijke aangelegenheid. Hoe combineren we arbeidsrecht met de Participatiewet?’ Over die vraag is hij in gesprek met het ministerie van SZW. ‘Belangrijk daarbij is of we de uitkeringsgelden nog wel krijgen.’ Het ministerie kan zich immers op het standpunt stellen dat er geen enkele uitkeringsgerechtigde meer is.
Zinvol werk
‘In dat geval gaan we onze plannen toch gewoon uitvoeren, maar blijven we het uitkering noemen. Voor de korte termijn vind ik dat geen probleem; de kern is dat we mensen aan zinvol werk helpen. Voor de langere termijn zou de Participatiewet echt aangepast moeten worden om dit mogelijk te maken. Want een salaris ontvangen is gevoelsmatig echt iets anders dan een uitkering.’ De gemeente Oude IJsselstreek is ook in overleg met het ministerie om ruimte te krijgen zodat werknemers het verschil tussen de bijstandsuitkering en het minimumloon kunnen bijverdienen, vertelt Kuster. Want voor beide gemeenten geldt: werk moet lonen.
Vertrouwen
Ondanks de verschillen qua doelgroep, duur van de basisbaan en wettelijk regime, is het vertrekpunt bij beide gemeenten hetzelfde: zinvol werk voor iedereen die kan werken. Wederkerigheid, gelijkwaardigheid en aandacht door passende begeleiding zijn in beide gemeenten kernbegrippen. Een gedeelde basisgedachte is verder ‘dat iedereen met vertrouwen veel verder komt dan met wantrouwen’, zo sluit Kuster af.
Dit artikel verscheen eerder namens Sociaal Bestek op 22 juli 2020.
