Wat betekent de eventuele invoering van basisbanen voor je werk als uitvoerend professional? Beroepsvereniging SAM inventariseert de ervaringen in gemeenten waar de basisbaan al werd ingevoerd en kijkt vooruit.
Dit artikel valt buiten de redactionele verantwoordelijkheid van Sociaal Bestek.
In een aantal gemeenten in Nederland zijn basisbanen al ingevoerd en dat worden er in de toekomst zeer waarschijnlijk meer. Een aantal gemeenten oriënteren zich erop en andere treffen al voorbereidingen. Landelijk verscheen het onderwerp in diverse verkiezingsprogramma’s, dus de basisbanen zouden zelfs in een regeerakkoord opgenomen kunnen worden. Wat betekent dit voor jouw werk als professional? Branko Hagen, beleidsadviseur van SAM ging op onderzoek uit en praat je bij.
Meedenken met SAM?
SAM is de beroepsvereniging voor uitvoerders in het publieke sociaal domein. Dit is het eerste artikel over basisbanen, er volgen er meer. Houd de SAM-nieuwsbrief en onze website in de gaten. En volg ons op Linkedin. Wil je met SAM meedenken over de uitdagingen in de begeleiding rond basisbanen? Mail naar branko.hagen@sam.nl Dit artikel is ook verschenen bij SAM.
Zeer waarschijnlijk
Dat basisbanen straks onderdeel gaan worden van je werk als uitvoerend professional, acht Branko Hagen zeer waarschijnlijk. “Behalve dat het er lokaal en landelijk steeds vaker over gaat, liggen er ook een aantal belangrijke rapporten die positief adviseren over basisbanen, van de commissie Borstlap en de WRR[1] bijvoorbeeld.” Hoe zien die basisbanen er dan uit en voor wie zijn ze bedoeld? “Dat zijn de punten waar nog over wordt nagedacht, maar die in diverse gemeenten dus al vormkrijgen.”
Standpunt vormen
Voor SAM is een belangrijke vraag: verandert het je werk en beroep als er basisbanen komen? Doet het (meer of minder) beroep op bepaalde competenties? Daarom organiseerde Branko een sessie met professionals die in hun gemeente betrokken zijn bij de invoering: uit Groningen, Amsterdam en Den Haag. Branko: “Hun ervaring helpt ons als beroepsvereniging om uitdagingen voor ‘onze’ professionals in kaart te brengen. Als een nieuw kabinet voorstellen doet, willen we goed voor hun belangen op kunnen komen.”
De basisbaan in…
Er is geen eenduidige definitie van de basisbaan. De kans is groot dat de basisbaan eenduidiger wordt omschreven als deze in het nieuwe regeerakkoord wordt opgenomen. In Groningen gaat het om een ‘eindvoorziening’ voor mensen voor wie regulier werk niet haalbaar is. In Amsterdam en Den Haag gaat het om doorstroombanen naar regulier werk.
… Groningen: een eindvoorziening
De gemeente Groningen heeft de lead genomen in de agendering en vormgeving van wat we nu basisbanen noemen. De Groningse basisbanen zijn in zekere zin een eindvoorziening, een basis van bestaan via werk.
Op dit moment werken er 27 personen in een basisbaan, streefgetal is 40 à 50. Kern van deze basisbanen is dat er banen worden gecreëerd:
- waar geen door/-uitstroomdoelstelling aan is verbonden;
- voor bijstandsgerechtigden waarvan duidelijk is geworden dat zij willen en kunnen werken, maar dat proefondervindelijk niet haalbaar is op de huidige arbeidsmarkt;
- door uit te gaan van taken en niet van functies. Taken die betrekking hebben op de leefbaarheid van een wijk;
- waar minimaal het wettelijk minimum loon voor wordt betaald. De basisbaner komt formeel bij een onderdeel van het SW-bedrijf in dienst. Die organisaties ontvangt subsidie voor het te betalen loon. Het werk door maatschappelijke organisaties in wijken en de begeleiding ook of door begeleidingsorganisaties. De gemeente Groningen streeft ernaar ook die werkgever deels te laten meebetalen aan de loonkosten .
Uit onderzoek in Groningen blijkt dat de basisbaan zorgt voor beter welzijn en betere gezondheid. Er is nauwelijks uitval. Financieel word je er ook beter op, tenminste, als je voldoende uren werkt. Die financiële vooruitgang geldt echter vooral voor alleenstaanden.
Er is extra inzet van de gemeente nodig om ervoor te zorgen dat de overgang van uitkering naar inkomen soepel loopt. Bijvoorbeeld door eerst gebruik te maken van de premiemogelijkheden in de Participatiewet. De werkgever van de basisbaner – de maatschappelijke organisatie - is niet direct verantwoordelijk voor de uitvoering van de taken. De taken die benoemd zijn om in de wijk uit te voeren, gelden als uitgangspunt. De begeleiding op het werk ligt primair bij werkbegeleiders van maatschappelijke organisaties of organisaties uit de re-integratie en activeringssfeer die door de gemeente zijn ingehuurd. De gemeente werft, selecteert, matcht werknemers, gaat op zoek naar taken, regelt de gevolgen van de veranderde inkomensstroom en monitort de voortgang. In Groningen gebeurt dat in een klein team.
… Amsterdam en Den Haag: doorstroom naar regulier werk
De gemeenten Amsterdam en Den Haag kennen Basisbanen als basis om alsnog verder te komen in de richting van de arbeidsmarkt. Deze banen:
- zijn voor een bepaalde periode en gericht op doorstroom naar een baan;
- zijn bedoeld voor mensen die het via de reguliere re-integratieondersteuning niet redden;
- leveren minimaal het wettelijk minimumloon op;
- zijn grotendeels in de (semi)publieke sector, Den Haag werkt bij uitzondering ook met de hotelsector.
Amsterdam kent de Werkbrigade: banen in het groen en schoon (leefbaarheid in de wijk) en gastheer-/vrouwschap, een soort stadswacht. Intussen is ook gestart met een traject in de zorg, omdat weinig vrouwen instromen. Ze treden in tijdelijke dienst van Pantar (voormalig SW-bedrijf, onderdeel van de gemeente) waardoor werkbegeleiding en werkgeverschap samenvallen. Dit volgt op een kort voortraject van, sinds kort, vier weken waar wordt gewerkt met behoud van uitkering. De gemeente is verantwoordelijk voor de doorstroombegeleiding. Het gaat tot nu toe om 900 personen, waarvan een deel 70% doorstroomt na twee jaar naar een reguliere baan. De premie van € 1350,- helpt hier enorm bij. Streven is om steeds 500 mensen tegelijkertijd in deze vorm van begeleiding te hebben. Het werk wordt niet als verdringend beschouwd omdat de gemeente deze werkzaamheden in eigen beheer doet.
Den Haag kent STiP-banen. Na een eerste fase, waar het accent meer lag op eindbaan, is nu ingezet op doorstroom (de regeling stopt na 2 jaar). Dat bleek voor een groot deel van de STiPpers haalbaar en ook hun wens. De doelgroep is niet wezenlijk veranderd: het zijn mensen voor wie de bestaande re-integratiemogelijkheden niet voldoen. De banen worden geworven in de publieke sector, voor de hotelsector is een uitzondering gemaakt. De werving en selectie gebeurt door een apart team van werkbegeleiders en accountmanagers. De werkgever doet de dagelijkse begeleiding op de werkvloer. Daarnaast biedt de gemeente ondersteuning aan de werknemer om te kunnen doorstromen. In Den Haag zijn in de loop van de tijd ruim 1000 mensen via een STiPbaan aan het werk gegaan en is bij 55% doorstroom naar regulier werk gerealiseerd.
Effect op het werk van professionals
Als beroepsvereniging wil SAM graag weten wat het betekent voor professionals om te bemiddelen naar een basisbaan. Branko Hagen heeft zich samen met de professionals uit Groningen, Amsterdam en Den Haag in de verschillende aspecten van die dienstverlening verdiept: werving en selectie, begeleiding van de werknemer en begeleiding van de werkgever.
Werving en selectie: werken kan tóch
Branko: “Werving en selectie is niet altijd even eenvoudig. Het vraagt een andere manier van kijken naar mogelijkheden van deze inwoners. Doorgaans worden die als onbemiddelbaar voor betaald werk gezien. Bij basisbanen is het uitgangspunt dat werken tóch mogelijk is wanneer je uitgaat van taken die iemand kan vervullen. En niet van een functie. Dit is relatief nieuw voor gemeentelijke professionals”.
Begeleiding van de werknemer: helpen ontwikkelen en problemen oplossen
Als gemeentelijke professional heb je in elk geval een monitoringstaak. Daar hoort bijvoorbeeld bij dat je advies geeft als werkzaamheden niet goed aansluiten bij de arbeidsmogelijkheden. Branko: “Nieuw is vooral dat je iemand helpt ontwikkelen die aan het werk is. Het is dan belangrijk dat je integraal kijkt: vaak spelen er sociaal-maatschappelijke problemen die het werken bemoeilijken.”
Begeleiding van werkgevers: realiseer je dat je veel vraagt
Het begeleiden van werkgevers is een vak apart, helemaal als het om basisbanen gaat. Dat werd bevestigd in de gesprekken die Branko had met de professionals uit Groningen, Amsterdam en Den Haag. “Je vraagt als professional iets extra’s van werkgevers. Basisbaners vragen een intensievere begeleiding en je kunt niet verwachten van werkgevers dat zij dat zomaar kunnen. Mogelijk dat de deskundigheid van jobcoaches hulp biedt.”
Wat vindt SAM?
Maar zijn basisbanen uiteindelijk nuttig? De professionals die Branko sprak zijn positief: basisbanen zoals in Groningen bieden volgens hen extra mogelijkheden op werk. Ervaring met de STiP-banen in Den Haag leert dat 55% toch aan het werkt komt, maar onder de overige 45% waar dat niet lukt waarschijnlijk een aanzienlijk deel baat zou kunnen hebben bij de Groningse variant van de Basisbaan. Een aantal zaken verdienen daarbij aandacht:
Financiering vanuit de uitkering
“Omdat er veel geld bij moet, is de toekomst van de basisbaan ook afhankelijk van andere wetgeving,” legt Branko uit. “Belangrijk is dat een basisbaan kan worden gefinancierd vanuit de uitkering. Nu betekent uitstroom een verlaging van het uitkeringsbudget waardoor de kosten erg hoog worden voor een gemeente.”
Wettelijke basis nodig
De professionals die Branko sprak realiseren zich dat een wettelijke basis voor Basisbanen ertoe leidt dat het doel en de doelgroep explicieter beschreven zal worden. Branko: “Belangrijk blijft dat de professional de persoonlijke situatie en geschiedenis van de persoon kan meewegen of een basisbaan een passende oplossing is.”
Voor een bredere groep
In principe zou iedereen, wiens arbeidsmarktpositie daartoe vraagt, in aanmerking moeten kunnen komen voor een basisbaan, ook NUGgers en UWV-cliënten, zo concluderen Branko en de professionals. Maar door de huidige financiering gebeurt dit op hoge uitzondering na alleen voor bijstandsgerechtigden.
Vervolg: methodieken voor begeleiding
De kwaliteit van de begeleiding is nog een punt van verdere uitwerking. Daarover gaan de specialisten bij SAM nog in conclaaf. Branko: “Het gaat om de begeleiding van mensen waarvoor werken niet meer zo voor de hand ligt. Het is een omslag in het denken dat je ervan uitgaat dat iemand toch werkzaam kan zijn en zich kan ontwikkelen.” Daarvoor zijn verschillende methodieken die SAM nader gaat onderzoeken. Zoals Supported Employment, met als uitgangspunten no exclusion (alleen motivatie is voorwaarde), uitgaan van droombaan (wat Den Haag ook al toepast), First work, then train, integrale ondersteuning (met een jobcoach in de lead) en het wegnemen van regelproblemen.
Individuele Plaatsing en Steun (IPS) is een variant van Supported Employment die al naam heeft gemaakt en bewezen effectief is gebleken. IPS is echter alleen beschikbaar voor mensen met ernstige psychische aandoeningen (zie https://www.werkenmetips.nl)
Met dank aan Sippie Keekstra (Gemeente Groningen), Gert-Jan Beukers (Gemeente Amsterdam) en Beatris Rocha (Gemeente Den Haag).
[1] Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid
