Rotterdam is een stad met twee gezichten. Hip, happening, de stad van opgestroopte mouwen waar keihard gewerkt wordt en alles kan. Maar in datzelfde Rotterdam leeft ook een op de vijf kinderen in armoede. De oude aanpak, vooral gericht op financiële regelingen, loste onvoldoende op.
Er moest een nieuwe, bredere aanpak komen om het armoedeprobleem in Rotterdam structureel aan te pakken. Dat werd het beleidsplan Uit de Knoop, dat in juni 2019 werd vastgesteld door de raad. De directe aanleiding was een nieuw college in de stad, dat op het gebied van armoedebestrijding een andere koers ging varen dan het vorige. Er kwam een speciale wethouder Armoedebestrijding en Schuldenaanpak, Michiel Grauss. 'Om Rotterdammers met een laag inkomen echt een stap vooruit te helpen en kinderen gelijke kansen te geven is meer dan één collegeperiode nodig. Daarom ben ik blij dat we met het hele college onder aanvoering van burgemeester Aboutaleb armoede serieus en structureel aanpakken zodat de vicieuze cirkel van armoede uiteindelijk kan worden doorbroken. Het verschil maken met armoedebestrijding kan alleen via werk, gezondheid, onderwijs, jeugd, maar ook thema's als wonen, criminaliteit en de energietransitie', aldus Grauss.
Armoede-index
Wat is armoede eigenlijk precies? Hoe meet je dat? Al bij de definitie wordt het ingewikkeld. Iedereen gebruikt een andere definitie. Bij gebrek aan iets beters is het meetpunt bijna altijd een percentage van een inkomensnorm. De gemeente Rotterdam wil toe naar een nieuwe manier van meten, waarin meer aspecten meewegen om de mate van ar- moede te bepalen. Ze wil een armoede- index ontwikkelen, waarin ook aspecten als gezondheid en beleving meewegen.
Geen eenvoudige oplossing
Het uitgangspunt is dus dat armoede veel meer is dan alleen een laag inkomen. Het is een complex probleem waarvoor geen eenvoudige, eenduidige oplossing is. Door deze inzichten is het Rotterdamse beleid aangepast. Het oude beleid bestond vooral uit het bestrijden van het tekort aan geld en ging uit van de gedachte dat je het probleem oplost als je mensen aan het werk zet. Het nieuwe beleid is erop gericht om met name kinderen en gezinnen te ondersteunen op verschillende leefgebieden en schulden bij jongeren te voorkomen.
'Nieuw beleid is gericht op ondersteuning van kinderen en gezinnen'
Een ander uitgangspunt is dat de gemeente alleen armoede niet kan oplossen. Dat moet samen met de partners in de stad gebeuren. De gemeente gaat uit van een brede benadering waarbij de juiste verbindingen gemaakt worden met onder andere onderwijs en werk. Belangrijk zijn daarbij de zogenoemde vindplaatsen. Als mensen bijvoorbeeld schulden hebben, komen ze pas heel laat bij de gemeente en eventueel in de schuldhulpverlening terecht. De gemeente wil hen eerder opsporen en uitnodigen hulp te vragen. Deurwaarders, rechtbanken en bewindvoerders spelen daarbij een belangrijke rol. Verschillende partijen moeten het dus vroeger signaleren als er problemen zijn. Dat kunnen ook huisartsen, scholen en wijknetwerken zijn.
Vicieuze cirkel
Onderzoek laat zien dat de stress rondom armoede een enorme impact heeft op mensen. Er zijn talloze studies die de relatie tussen armoede en een slechte fysieke en psychische gezondheid aantonen (denk aan stress, depressie, chronische aandoeningen, een lagere levensverwachting). Stress beïnvloedt ook de ontwikkeling van de hersenen. Dat is te zien op MRI-scans en kan al in de prenatale fase beginnen. Bij volwassenen is die schade onomkeerbaar; bij kinderen is herstel nog wel mogelijk. De vraag is of kinderen direct stress ervaren door armoede en hoe intergenerationele problematiek hierbij werkt. Daardoor is de gedachte ontstaan dat de gemeente zich in haar beleid vooral op kinderen moest richten.
Wethouder Michiel Grauss: 'Mensen die al weinig geld hadden, worden nu snel en hard geraakt.'
Het is ook gebleken dat het IQ van mensen in armoede daalt door stress. Armoede vernietigt dus op individueel en collectief niveau talent. Het is daardoor een probleem van de hele maatschappij. Door zich vooral op kinderen te richten, hoopt de gemeente de schade die armoede kan aanrichten zoveel mogelijk te beperken en de vicieuze cirkel van armoede, die van generatie op generatie wordt doorgegeven, te doorbreken.
Onderzoeksprogramma
Omdat armoede zo'n complex probleem is, zorgt de gemeente Rotterdam voor een wetenschappelijke basis voor haar aanpak. De gemeente Rotterdam, het Nationaal Fonds Kinderhulp, Hogeschool Rotterdam en de Erasmus School of Social and Behavioural Sciences van de Erasmus Universiteit Rotterdam zetten samen een onderzoeksprogramma op over de hulp aan kinderen die in Nederland in armoede opgroeien. Zij doen minimaal vier jaar onderzoek naar de effectiviteit van interventies en professioneel handelen. De onderzoekers willen achterhalen hoe de hulp aan kinderen en gezinnen beter kan om de negatieve effecten van armoede op opgroeiende kinderen te reduceren, zodat ook kinderen die opgroeien in armoede hun talenten kunnen ontplooien. Enerzijds wil de gemeente daarmee haar aanpak baseren op wetenschappelijk onderzoek. Anderzijds kunnen zo op een wetenschappelijke manier de effecten van de interventies worden gemeten. Wat werkt wel en wat werkt niet? Indien nodig wordt het beleid aangepast. Die wetenschappelijk onderbouwing van de aanpak van armoedebestrijding is nieuw in Nederland.
Gezinsaanpak
Een ander belangrijk onderdeel van het Rotterdamse beleid is de gezinsaanpak, die nu nog in een pilot wordt ontwikkeld. Gezinnen komen nu vaak pas in beeld als er op meerdere gebieden problemen zijn. Ook hier wil de gemeente grotere problemen voor zijn door eerder in contact te komen. Scholen en wijknetwerken weten vaak al in een vroeg stadium wat er speelt in een gezin. Bijvoorbeeld als kinderen met een lege maag naar school komen. Daarom kunnen zij gezinnen aanmelden voor de gezinsaanpak. Het is een intensieve aanpak waaraan gezinnen op vrijwillige basis kunnen deelnemen.
De focus van de Rotterdamse aanpak ligt dus met name op kinderen en daarmee automatisch ook op de gezinnen waarin ze opgroeien Dit betekent zeker niet dat ouderen en alleenstaanden worden vergeten in Rotterdam. Iedereen in armoede kan bij de gemeente aankloppen. Maar de nadruk van het beleid ligt op kinderen die in armoede leven. Opgroeien in een gezin dat met armoede te maken heeft, zorgt voor een achterstand in kansen en mogelijkheden van deze kinderen. Armoede heeft impact heeft op het hele leven dat nog voor hen ligt.
Nieuwe uitdagingen
Op het terrein van armoedebestrijding staat de gemeente steeds weer voor nieuwe uitdagingen. Zo is er de energietransitie. Ook mensen met een laag inkomen moeten 'van het gas af' en duurzamer gaan leven. Maar ze zijn daar vaak helemaal niet mee bezig, ze hebben hun handen vol aan het overleven en leven van dag tot dag. Om te voorkomen dat zij straks grote investeringen moeten doen waarvoor ze het geld niet hebben, is de gemeente gestart met een aantal projecten waarmee alvast wat ervaring wordt opgedaan.
Ook de coronacrisis zorgt voor nieuwe uitdagingen. Grauss: 'Mensen die al weinig geld hadden, worden snel en hard geraakt doordat zij bijvoorbeeld hun baan en inkomen verliezen. Maar ook door kleine dingen. Zo is er op dit moment tijdens de lockdown bijvoorbeeld geen markt in Rotterdam. Daar kochten mensen voor weinig geld groente en fruit. Nu zijn ze aangewezen op de duurdere supermarkten. Jongeren raken hun bijbaantjes in de horeca kwijt. Kinderen hebben geen laptop om te communiceren met school. Hun ouders kunnen hen soms niet helpen met huiswerk omdat ze weinig opleiding hebben of de taal niet goed spreken. Of de kinderen hebben geen eigen plek om rustig hun opdrachten te maken.
Door de coronacrisis komt er ook een nieuwe groep mensen in armoede en schulden bij, mensen met kleine banen, ondernemers, zzp'ers en jongeren die door de crisis hun inkomen enorm zien dalen terwijl hun vaste lasten gelijk blijven. Er zijn opeens weer allerlei nieuwe problemen ontstaan. Dit hadden we niet kunnen voorzien. Waar we voor moeten zorgen, is dat het geen lang- durige armoede wordt.'
Chivra Guddens is communicatieadviseur schulden, gemeente Rotterdam Annette Hage is expert communicatie, gemeente Rotterdam Michiel Noordermeer is beleidsadviseur schulden, gemeente Rotterdam
