We leven in een wereld waar iedereen succesvol moet zijn. Vergaar je geen fortuin, rijd je geen grote auto, heb je geen eigen bedrijf, ben je geen fotomodel of Instagram influencer, dan is het toch eigenlijk slecht met je gesteld. Middelmatigheid is afkeurenswaardig. Eigenlijk ben je dan een loser. Haal je niet alles uit jezelf, ben je niet afgestemd op je eigen kracht, benut je jouw potentieel niet optimaal, tja, dan heb je het echt aan jezelf te danken dat je niet gelukkig bent. Alles is maakbaar, dus jij ook. Doe iets met je leven!
Nieuwe trend
In schuldhulpverleningsland is een opmerkelijke ontwikkeling waarneembaar. Voormalig schuldenaren worden als ervaringsdeskundigen steeds meer betrokken bij campagnes over het bestaan van schulden en armoede. Maar dat niet alleen: ze worden sprekers op congressen, adviseurs voor organisaties, schrijven er boeken over, profileren zich als experts en laten aan iedereen die het weten wil zien – en velen die het niet kunnen horen – dat ze zich uit de financiële ellende hebben geworsteld en zegevierend zijn bovengekomen. Dát zijn de verhalen die we willen horen. Zó moet het. Vindt men.
“Ik ben geslaagd in het leven na een periode vol ellende. Als ik het kan, kan jij het ook. Ik heb overwonnen. Nu jij!” Kunnen we daar alsjeblieft mee ophouden?
Maarten Bergman
Ze worden tot rolmodel gebombardeerd. Net als de zelfverklaarde inspirator met honderdduizenden volgers op Twitter. Ik ben geslaagd in het leven na een periode vol ellende. Als ik het kan, kan jij het ook. Ik heb overwonnen. Nu jij!
Kunnen we daar alsjeblieft mee ophouden? Het voorspiegelen van welslagen, het presenteren van succes als dé norm, heeft op velen een averechts effect. Want de generaliserende gedachte die daaraan ten grondslag ligt, doet veel kwaad. Heeft mogelijk zelfs tot het ontstaan van schulden geleid. Omdat men boven de macht handelde. Boven zichzelf wilde uitstijgen, maar daarbij de grenzen van het doenlijke heeft overschreden en vanwege groepsdruk onverantwoordelijke financiële risico’s heeft genomen.
Het beeld van de triomfator doet veel schade als het de allesbepalende graadmeter wordt. Niemand is immers hetzelfde. Zoals iedereen een uniek verhaal heeft over het ontstaan van zijn of haar schulden, zo zal ook niet iedereen op een affiche over armoedebestrijding prijken, à la Tony Robbins een zelfhulpboek over de weg uit de financiële ellende presenteren of een grandioze TED Talk houden.
Maar er is nog meer aan de hand.
Hoge lat
Mensen met schulden zijn na een traject schuldhulpverlening niet altijd in staat de stijgende lijn vast te houden en vallen terug in oud gedrag. Dat noemen we recidive. Soms met een onvriendelijker term draaideurklanten. Los van de oorzaken die aan recidive ten grondslag liggen, spelen hier ook verwachtingspatronen een rol. De verwachting – zeg maar rustig eis – van de schuldhulpverlenende instantie is dat de schuldenaar na het traject nooit meer een beroep zal doen op schuldhulpverlening. Want dan zwaait er wat! We helpen je één keer, maar daarna willen we je niet meer terugzien. Dan moet je beter weten. Vanaf nu op eigen benen staan. Knoop dat maar goed in je oren.
De druk om te presteren, vooral na een afgerond traject, als toonbeeld van dankbaarheid voor de ontvangen hulp, is veel te hoog.
MAARTEN BERGMAN
Die boodschap en waarschuwing draagt niet bij aan reductie van overbelasting. Mensen met schulden leven dagelijks in de stress. Velen zijn kwetsbaar. Hou op met de lat bij aanvang al zo hoog te leggen. De druk om te presteren, vooral na een afgerond traject, als toonbeeld van dankbaarheid voor de ontvangen hulp, is veel te hoog. Die stralende, sprankelende voorbeelden hebben ze ook helemaal niets aan. Het werkt eerder ontmoedigend en draagt voor velen bij aan een (nog) minder florissant zelfbeeld: dat lukt mij nooit, dat kan ik niet, ik zal geen expert en inspiratiebron worden.
Help mensen uit de schulden en sta ze bij om hun eigen plekje weer te vinden. Dat is het werk. Gebaseerd op hun eigen vaardigheden, kwaliteiten en wensen. Die mogelijk heel bescheiden zijn – in onze ogen. Maar daarom geen cent minder waard dan die van de persoon die na een diep financieel dal een florerend bedrijf is gestart.
Los van het feit dat het allemaal momentopnamen zijn, is voor velen de voldoening dat ze aan het eind van de maand alle rekeningen hebben betaald en nog wat geld overhouden, een overwinning op zich. Waar ze heel erg trots op mogen zijn. Laat de stress wegvloeien. Hou de lat laag. Net als de drempel. Opbloeien is geen voorwaarde, maar een wens. Zonder kader of criterium vooraf.
Competitie
En waar we ook mee moeten ophouden: de schuldhulpverlener van het jaar verkiezing. Waar is dat goed voor? Gaan we nu ook al onderling de competitie aan? Ik doe het beter dan jij? Ik ben innovatiever, ambitieuzer, vindingrijker, slagvaardiger, succesvoller? Hou toch op.
Ik krijg er een nare smaak van in mijn mond. Schuldhulpverlening is geen wedstrijd. Waarom toch die neiging om de schijnwerper op één iemand te zetten, en daarmee anderen inherent te diskwalificeren? Jij doet het niet zo best. Eigenlijk. Die ander wel. Het is een marketingtechnisch vast zeer verantwoorde aanpak. Maar die medewerker van de maand hebben we toch niet voor niets allang afgeschaft?
Schrijf gewoon een inspirerend verhaal. Dat is meer dan genoeg. Dat motiveert. Er hoeft echt geen titel uitgedeeld te worden, na stemmen via een website of een beoordeling door een zogenaamd deskundige jury, die de winnaar uitroept tijdens een live uitzending vanuit een congres.
Potsierlijk. Niet meer doen.
De inspanning van velen
Iedere schuldhulpverlener met het hart op de goede plek – en dat zijn er heel veel – doet zijn of haar stinkende best om mensen met financiële problemen zo goed mogelijk te helpen. Professionele grenzen worden opgezocht. Er wordt buiten de lijntjes gekleurd. Beleidsregels worden opgerekt. Afspraken worden tijdens de lunch herzien of naar de geest in plaats van de strikte letter toegepast.
Daar gaat het om. De inspanning van velen, voor anderen die dwalen, in nood verkeren en hulp nodig hebben. Dat is absoluut mooi werk. Waarbij een zekere bescheidenheid past. Dienstbaarheid. Geen ballotagecommissie die op basis van redelijk arbitraire normeringen de winnaar een tiara in het voor de gelegenheid vers gecoiffeerde kapsel drukt. Bijna beschamend. Zo ver af van waarover het gaat: vanuit ontspanning gezamenlijk naar oplossing zoeken, op weg naar het eerste licht aan de horizon. De uitnodiging er samen heen te lopen, omdat het daar zoveel aangenamer vertoeven is.
Maarten Bergman is zelfstandig trainer en adviseur schuldhulpverlening. Hij is ook coördinator AdministratieMaatje bij de Vrijwillige Hulpdienst Eindhoven.
