Dat er bij de overheid veel mis gaat in de uitvoering is natuurlijk al veel langer bekend. Door de toeslagenaffaire is het opeens weer groot nieuws. En ook in de verkiezingsdebatten wijzen politieke partijen beschuldigend naar elkaar. Maar waarom eigenlijk? Zijn dit geen krokodillentranen van de grootste veroorzaker van dit fenomeen: de Tweede Kamer zelf?
Door: Ton van Nieuwkerk, wethouder in de gemeente Waterland.
Iedereen die wat langer in ‘Den Haag’ heeft meegelopen weet dat de uitvoering vaak het kind van de rekening is. Belangrijke oorzaak is het politieke compromis. Het politieke compromis is heilig en alles is daaraan ondergeschikt. Het patroon is altijd hetzelfde en eenvoudig te verklaren. Als twee politieke standpunten elkaar moeten vinden, dan ga je in het midden zitten. En neem je de uitvoeringsproblemen bij een vaak onduidelijk compromis op de koop toe.
Uitvoeringsproblemen zijn alleen maar lastig voor de politiek. Het komt ook vaak pas op het einde van de procedure, de uitvoeringstoets, boven tafel. Dan zijn alle compromissen al gesloten en is er geen politieke ruimte (met bijbehorend gezichtsverlies) meer. En de Belastingdienst, het UWV en de gemeenten zitten met de gebakken peren: uitvoeren a.u.b.
Niet verliezen staat centraal
Zo ging het, zo gaat het en zo zal het - ben ik bang - altijd gaan. Alleen het kabinet Rutte/Samsom maakte hierop een uitzondering. Hier kwam het compromis via ‘kwartetten’ tot stand. Bij de totstandkoming kreeg dit Kabinet hiervoor veel applaus, maar gaandeweg de rit verstomde het snel. Met name de PvdA-kiezer wist feilloos de door de VVD binnengehaalde kwartetten te herinneren (marktwerking zorg en bouwen/wonen) en strafte bij de eerstvolgende verkiezingen meedogenloos.
En ik snap die kiezer ook. Net zoals in de sport doet verliezen (de verloren kwartetten) veel meer pijn dan de vreugde van een overwinning (de gewonnen kwartetten). Daarom ook de vele remises in mijn favoriete sport, de schaaksport. Of, voor de oudere lezer, het catenaccio voetbal uit Italië. Niet verliezen staat centraal.
Incidentenpolitiek
Ik voel dan ook altijd een zekere irritatie als juist de Tweede Kamer - meester van het politieke compromis - de oplossing van uitvoeringsproblemen weer op de agenda zet. Ook de toeslagenaffaire is immers mede herleidbaar uit de harde lijn waarom de Tweede Kamer zelf vroeg als reactie op de Bulgarenfraude.
En dan kom ik op een tweede verklaring voor veel uitvoeringsproblemen: de incidentenpolitiek. Bij elke ontsnapte tbs’er, aandachttrekkend krantenbericht of welk ander incident dan ook, is er een grote kans dat de Tweede Kamer in een extra debat vraagt om aanvullende maatregelen en dus nog meer niet uit te voeren regels.
Littekens
Ik merk het ook zelf als wethouder. Ik spreek met veel inwoners over hun persoonlijke problemen. En wat mij in elk gesprek weer opvalt is hoe in de praktijk goedbedoelde wetten, kaders en afspraken toch onbedoeld verkeerd uitvallen. Goedbedoelde regels zorgen ervoor dat veel mensen hun inkomen, zorg of woning verliezen. Gelukkig kunnen we op gemeentelijk niveau dan vaak nog veel repareren, maar altijd blijft daar een litteken ‘van het niet gehoord voelen’ over.
Ik denk dat eerlijkheid ook hier loont. Veel problemen in de uitvoering horen, hoe pijnlijk ook, bij ons politiek polderstelsel. Je kunt ze alleen bestrijden als de Tweede Kamer bereid is om minder te polderen, veel algemenere wetten te maken, veel te decentraliseren en veel over te laten aan de professionals.
Elkaar gevangen houden
Maar dan moet de kiezer ook niet meer roepen om strengere straffen, niet meer bij elk incident vragen om extra maatregelen en dat iemand uit Amsterdam altijd gelijk moet worden behandeld als iemand uit Breda. En dat zie ik niet snel gebeuren. Zo houden de kiezer en de politiek elkaar gevangen en zal ook morgen in de krant weer over een nieuw probleem geschreven worden.
Ook de journalistiek speelt hierbij een belangrijke rol, maar daarover een andere keer. Mijn blog heeft namelijk een maximaal aantal woorden. Ook een uitvoeringsprobleem...
