DOOR Paul Bordewijk, Oudwethouder Leiden en publicist
Toen Marga Klompé in de jaren zestig de Algemene Bijstandswet introduceerde, vond zij dat mensen met opgeheven hoofd een beroep op die wet moesten kunnen doen. Marga Klompé heeft inmiddels Drees verdrongen uit de Canon van de Nederlandse geschiedenis, maar ik denk niet dat er nog veel mensen met opgeheven hoofd een beroep op de bijstand doen. Eerder zullen ze bang zijn dat hun hoofd eraf gaat.
Dat blijkt uit cijfers van de inspectie van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Er zijn in Nederland 170.000 huishoudens die recht zouden hebben op een bijstandsuitkering maar daar om een of andere reden niet om vragen. Daarmee blijven die onder het sociaal minimum, en de vraag is hoe die rondkomen.
Nu blijken het vooral werkende armen te zijn die geen bijstandsuitkering aanvragen, en ze blijken daartoe minder geneigd naarmate ze meer verdienen. De baten van een bijstandsuitkering zijn dan kleiner, terwijl de lasten waarschijnlijk even hoog zijn.
Dat mensen huiverig zijn een bijstandsuitkering aan te vragen kan ik mij heel goed voorstellen. Om zo’n uitkering te krijgen, moet je een geweldige inbreuk op je privacy accepteren. Je moet de giro-afschriften laten zien, je mag geen financiële hulp van je ouders accepteren, en onder het mom van tegenprestatie moet je vernederend werk doen. Dat is soms ook nog heel slecht voor je gezondheid, zoals het schuren van roestige treinstellen waarin chroom-6 is verwerkt.
Wanneer je naast je schamele loon in een parttime baantje ook nog een uitkering wil, kom je in een ondoorzichtig bureaucratisch proces terecht. De toeslagenaffaire heeft geleerd dat als het enigszins kan je maar beter bij de overheid uit de buurt kunt blijven.
Het is dus ook goed voorstelbaar dat ouders die zich dat enigszins kunnen permitteren hun kinderen financieel ondersteunen om ze uit de klauwen van de sociale dienst te blijven. Wellicht kan ook de voedselbank een handje helpen. Maar het moet natuurlijk niet zo zijn dat mensen die zelf kinderen hebben uit angst voor de sociale dienst die kinderen zonder ontbijt naar school sturen. Dat dat toch gebeurt geeft aan dat de sociale zekerheid uit balans is geraakt.
Het is terecht dat de inspectie zich daar zorgen over maakt. Maar het is wel hypocriet. Het hele beleid gaat is erop gericht misbruik tegen te gaan en mensen af te schrikken om van de bijstand gebruik te maken. De wijze waarop het rijk gemeenten financiert is er ook expres op gericht gemeenten geld te laten overhouden wanneer ze minder uitkeringen verstrekken.
En hoewel een welwillende gemeente de kosten van zijn beleid dus zelf moet dragen, zijn gemeenten ook nog geconfronteerd met allerlei voorschriften om die welwillendheid te voorkomen. Op Orwelliaanse wijze werd dat door het tweede kabinet Rutte decentralisatie genoemd. Gemeenten die toch al niet weten waar ze het geld voor de jeugdzorg vandaan moeten halen zijn niet snel geneigd te gaan propageren dat er meer gebruik van de bijstand moet worden gemaakt.
Willen we voorkomen dat mensen liever hun kind zonder ontbijt naar school sturen dan de gang naar de sociale dienst te maken, dan moet er een simpele loonsuppletieregeling komen die de aanvrager niet als potentiële profiteur ziet maar als iemand zich staande probeert te houden in een harde maatschappij. Dan kun je weer met opgeheven hoofd daar een beroep op doen.
