Door Thomas Bersee
In de meeste partijprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen ging het over het tegengaan ongelijke kansen. Dat is hard nodig. Ook al kunnen we niet zeggen dat het laatste kabinet niets heeft gedaan. De lopende actieprogramma’s ‘Tel mee met Taal’ en ‘Leven lang ontwikkelen’ hebben veel moois opgeleverd. Dat is te horen en zien op het driedaagse online festival Ontwikkeling Telt, op 20, 21 en 22 april. Documentairemaker Sarah Sylbing van de tv-serie Klassen opent het festival.
De laatste jaren zijn we overladen met tal van alarmerende onderzoeken, adviezen, oproepen en manifesten. Stuk voor stuk laten ze zien dat de kansenongelijkheid een belangrijk thema is. Al in 2014 waarschuwen het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) gezamenlijk voor een groeiende kloof tussen laagopgeleiden en hoogopgeleiden. Aan de onderkant van de samenleving is er een groep ‘achterblijvers’ en ‘onzekere werkenden’ die te maken hebben met een stapeling van problemen rondom opleiding, inkomen, gezondheid, wonen, veiligheid en sociaal isolement.
2,5 miljoen
De Algemene Rekenkamer schat vervolgens in 2016 het aantal laaggeletterde volwassenen op 2,5 miljoen en merkt daarbij op dat de aanpak van laaggeletterdheid door de overheid volstrekt tekortschiet. De Sociaal Economische Raad (SER) doet in 2017 een oproep voor een offensief van een leven lang leren. Uit een internationaal OESO-onderzoek (Skills Report) blijkt dat de Nederlandse beroepsbevolking circa 2 miljoen mensen telt die zelfs niet de basisvaardigheden hebben om te lezen, te rekenen en gebruik te maken van computers en sociale media. Twee jaar later verwijt de SER het kabinet een gebrek aan gevoel van urgentie bij de aanpak van laaggeletterdheid. Een verdubbeling van het jaarlijkse budget - van 90 naar 180 miljoen euro - zou minimaal vereist zijn.
Meermalen alarm
Ook de Onderwijsinspectie slaat meermalen alarm over de ongelijkheid in het onderwijs en wijst daarbij op de segregatie, het lerarentekort en de teruglopende leerlingprestaties. De dalende leesvaardigheid valt daarbij het meest in het oog. Op de internationale ranglijsten duikelt Nederland naar de laagste regionen. Bijna een kwart van de leerlingen in groep 6 zegt een hekel te hebben aan lezen. Na de basisschool beschikt een kwart van de leerlingen niet over het voorgeschreven minimale taalniveau. Een kwart van de 15-jarigen is praktisch analfabeet. De Raad voor Cultuur en de Onderwijsraad doen in 2019 een gezamenlijke oproep tot een ambitieus nationaal leesoffensief. Dit wordt in 2020 nog eens ondersteund door Stichting Lezen en Stichting Lezen & Schrijven en zestien organisaties uit het veld van onderwijs, cultuur en jeugdgezondheid.
Oproep aan nieuw kabinet
Na de verkiezingen komen daar nog een aantal manifesten bij. Dit natuurlijk om de geuite wensen daadwerkelijk in het nieuwe regeerakkoord te krijgen. Dat zal vermoedelijk nog even op zich laten wachten, maar nú is wel de tijd voor een oproep aan het nog te vormen kabinet. Dat gebeurt bijvoorbeeld in deze drie pamfletten:
- Een leven lang ontwikkelen voor iedereen. Pamflet van de SER en Stichting Lezen & Schrijven ondersteund door de VNG, UWV, MBO Raad, NRTO, CNV, FNV en VCP. De 2,5 miljoen laaggeletterden worden het hardst getroffen door de coronacrisis en verdienen daarom extra ondersteuning.
- Noodzaak van volwasseneneducatie voor iedereen. De Nederlandse UNESCO Commissie dringt aan op verbetering van de educatieve infrastructuur om laaggeletterden meer kans te geven op de arbeidsmarkt.
- Grote ongelijkheid bestrijd je door mensen ongelijk te behandelen. Het expertisecentrum gezondheidsverschillen Pharos stelt op basis van CBS-gegevens dat mensen met een lager inkomen vaker ziek worden en sterven door corona. Een landelijke meerjarige aanpak is vereist om de gezondheidskloof te dichten.
Investeren loont
Het is in dit verband ook goed om stil te staan bij wat er allemaal al wél gebeurt. Want je kunt niet zeggen dat het laatste kabinet niets heeft gedaan. Vanwege de coronacrisis geeft het kabinet in 2021 in kader van het programma NL Leert Door 200 miljoen euro extra uit voor omscholing en ontwikkeling van werkenden. Dit is evenwel klein bier vergeleken de 8,5 miljard euro die begroot is voor een Nationaal Programma Onderwijs voor de bestrijding van de corona-achterstanden in het onderwijs. Dat belooft heel wat, hoewel de Rekenkamer bezorgd is over de effectieve besteding van plots zoveel geld.
Meerjarige actieprogramma’s
Voorts zou volgens het vorige regeerakkoord er een doorbraak bewerkstelligd worden op het gebied van een leven lang leren. Misschien was dat iets te ambitieus gesteld, maar er zijn nu wel twee meerjarige landelijke actieprogramma’s waarin jaarlijks ettelijke tientallen miljoenen euro’s omgaan. Dat zijn ‘Tel mee met Taal’ van de ministeries OCW, SZW, BZK en VWS en ‘Leven lang ontwikkelen’ van de ministeries SZW, EZK, OCW en de SER.
Sarah Sylbing van tv-serie Klassen
De beide actieprogramma’s hebben al heel veel moois opgeleverd. Daarvan kun je kennisnemen op het driedaagse online festival Ontwikkeling Telt op 20, 21 en 22 april. Hoofdspreker tijdens de plenaire opening op dinsdag 20 april is documentairemaker Sarah Sylbing van de spraakmakende tv-series Klassen en Schuldig. Zij zal het hebben over ongelijke kansen en de gevolgen daarvan op de (taal)ontwikkeling van kinderen en het krijgen van schulden en gezondheidsproblemen. Gaat dat zien, je hoeft er je huis niet voor uit! Voor informatie en aanmelding: https://www.ontwikkelingteltfestival.nl/
Thomas Bersee is freelance adviseur participatie en volwasseneneducatie
